Kính thưa quý vị, Kính thưa quý thân hữu, quý chiến hữu cùng quý Niên trưởng,
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch) vừa gửi đến Danlambao bản phúc trình toàn cầu 2012, đặc biệt là về tình trạng đàn áp nhân quyền tại Việt Nam và Trung Quốc. Đây là bản phúc trình được thực hiện hàng năm bởi tổ chức này, xin gửi đến các bạn trong thôn.
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch) vừa gửi đến Danlambao bản phúc trình toàn cầu 2012, đặc biệt là về tình trạng đàn áp nhân quyền tại Việt Nam và Trung Quốc. Đây là bản phúc trình được thực hiện hàng năm bởi tổ chức này, xin gửi đến các bạn trong thôn.
Việt Nam
Chính phủ Việt Nam đàn áp một cách có hệ thống các quyền tự do ngôn luận, lập hội và nhóm họp ôn hòa. Các nhà văn, blogger và các nhà vận động nhân quyền độc lập – những người lên tiếng chất vấn chính sách nhà nước, phát hiện quan chức tham nhũng hoặc kêu gọi thay đổi chế độ độc đảng bằng các giải pháp dân chủ thường xuyên bị công an sách nhiễu, theo dõi gắt gao, bị giam giữ biệt lập trong thời gian dài đồng thời không được tiếp cận với các nguồn trợ giúp pháp lý, và bị xử với các mức án ngày càng nặng hơn với các tội danh mơ hồ về xâm phạm an ninh quốc gia.
Công an thường tra tấn can phạm để ép nhận tội và, trong một số vụ việc, đã sử dụng vũ lực quá mức khi đối phó với những cuộc biểu tình đông người phản đối việc cưỡng chiếm nơi ở, thu hồi đất đai hay bạo hành của công an. Các cuộc biểu tình phản đối Trung Quốc ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2011 bị công an giải tán, những người tham gia biểu tình bị đe dọa, sách nhiễu, và một số trường hợp bị tạm giam trong một vài ngày.
Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 11 tổ chức vào tháng Giêng năm 2011 và cuộc bầu cử Quốc Hội do nhà nước dàn dựng vào tháng Năm đã xác lập các vị trí lãnh đạo của Đảng Cộng sản và chính phủ trong năm năm tiếp theo. Qua cả hai sự kiện nói trên, không hề thấy có dấu hiệu của bất kỳ một sự cam kết nghiêm túc nào nhằm cải thiện thành tích nhân quyền kém cỏi của Việt Nam. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai của mình vào tháng Bảy, với sự ủng hộ mạnh mẽ của Bộ Công an và những nhân tố bảo thủ khác.
Đàn áp bất đồng chính kiến
Năm 2011 chứng kiến một chuỗi liên tục các vụ bắt giữ và xét xử mang tính chính trị, có lẽ phần nào xuất phát từ những quan ngại của chính quyền Việt Nam về khả năng phong trào dân chủ Mùa Xuân Ả-rập có thể lan tới châu Á.
Trong mười tháng đầu năm 2011, có ít nhất 24 nhà vận động nhân quyền bị đưa vào trại giam. Chỉ trừ một người, tất cả trong số đó đều bị truy tố về các tội “tuyên truyền chống nhà nước” (điều 88 bộ luật hình sự), “phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc” (điều 87), hoặc “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền” (điều 79). Ba điều luật mơ hồ này đã được vận dụng để bỏ tù hàng trăm nhà hoạt động ôn hòa trong suốt một thập niên qua. Thêm vào đó, công an còn bắt giữ ít nhất 27 nhà vận động tôn giáo và chính trị trong năm 2011. Blogger Nguyễn Văn Hải, được biết với bút danh Điếu Cày, đang bị giam giữ không có tin tức từ tháng Mười năm 2010. Hai cây viết trên mạng ủng hộ dân chủ, Nguyễn Bá Đăng và Phan Thanh Hải, vẫn bị giam giữ không xét xử từ năm 2010.
Trong một phiên tòa lớn vào tháng Tư năm 2011, nhà hoạt động pháp lý nổi tiếng Cù Huy Hà Vũ bị tuyên án bảy năm tù về tội tuyên truyền chống nhà nước. Trong phiên phúc thẩm, mức án này vẫn được giữ nguyên.
Vào tháng Năm, Tòa án Nhân dân Tỉnh Bến Tre xử bảy nhà vận động ôn hòa cho quyền sở hữu đất đai, trong đó có Mục sư Dương Kim Khải và tín đồ Phật giáo Hòa Hảo Trần Thị Thúy về tội chống chính quyền và kết án họ nhiều năm tù.
Chính quyền tiếp tục sách nhiễu, tra hỏi và trong một số trường hợp, đã bắt giữ và bỏ tù những người lên tiếng phê phán trên mạng. Vào tháng Giêng năm 2011, công an bắt blogger viết về nhân quyền Hồ Thị Bích Khương. Vào tháng Năm, nhà vận động dân chủ Nguyễn Kim Nhàn bị bắt với lý do tuyên truyền chống chính phủ, chỉ năm tháng sau khi ông mãn án tù cũ với cùng tội danh nói trên. Vào tháng Tám, blogger Lư Văn Bảy bị kết án bốn năm tù vì đã viết các bài vận động dân chủ trên mạng Internet. Cũng trong tháng Tám, blogger Phạm Minh Hoàng bị kết án ba năm tù về tội chống chính quyền.
Các nhà hoạt động là người dân tộc thiểu số cũng bị bắt bớ và bỏ tù. Vào tháng Giêng, tòa án tỉnh Lạng Sơn kết án blogger Vi Đức Hồi, người dân tộc Tày, tám năm tù với tội danh tuyên truyền chống chính phủ, sau đó giảm án xuống còn năm năm trong phiên phúc thẩm vào tháng Tư. Trong tháng Ba, nhà vận động quyền lợi đất đai Chau Hêng, một thành viên của nhóm thiểu số Khmer Krom tại An Giang bị kết án hai năm tù về tội danh “phá hoại tài sản” và “gây rối trật tự công cộng.” Trong tháng Tư, Tòa án Nhân dân tỉnh Gia Lai kết án tám tín đồ Tin Lành người Thượng từ tám tới mười hai năm tù theo điều 87 bộ luật hình sự, với nội dung tội danh “phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc.”
Quyền tự do Ngôn luận, Nhóm họp và Thông tin
Chính quyền không cho phép báo chí độc lập hoặc của tư nhân hoạt động trong nước, và kiểm soát chặt chẽ báo chí và mạng internet. Có các chế tài hình sự dành cho các tác giả, nhà xuất bản, trang web và người sử dụng internet có hành vi phát tán các tài liệu bị cho là chống chính quyền, đe dọa nền an ninh quốc gia, làm lộ bí mật nhà nước hay truyền bá các ý tưởng “phản động.” Chính quyền chặn đường truy cập tới các trang web chính trị nhạy cảm, đặt ra quy định buộc các chủ quán cà-phê internet giám sát và lưu giữ thông tin về các hoạt động của người sử dụng mạng, gây sức ép và sách nhiễu các blogger độc lập và những người chỉ trích trên mạng.
Trong tháng Tám, các cuộc biểu tình phản đối Trung Quốc bị giải tán bằng vũ lực. Những người tham gia biểu tình bị đe dọa, sách nhiễu và bắt giữ chỉ vì đã tuần hành ôn hòa gần Đại sứ quán Trung Quốc và quanh hồ Hoàn Kiếm. Báo chí của chính phủ, bao gồm các tờ báo in và đài truyền hình, liên tục đưa các hình ảnh tiêu cực về người tham gia biểu tình và dán cho họ cái nhãn “phản động.”
Tự do Tôn giáo
Chính quyền khống chế hoạt động tôn giáo bằng các quy định pháp luật, yêu cầu đăng ký, kèm theo các đối sách là sách nhiễu và theo dõi. Các tổ chức tôn giáo bị bắt buộc phải đăng ký với chính quyền và hoạt động dưới các ban tôn giáo do chính quyền điều hành. Mặc dù đã cho phép nhiều cơ sở tôn giáo có kết nối với chính quyền được cử hành các giáo lễ, chính quyền vẫn nghiêm cấm mọi hoạt động tôn giáo mà họ tùy tiện cho là đi ngược với “lợi ích quốc gia,” ảnh hưởng tới khối đoàn kết dân tộc, gây rối trật tự công cộng hay “gieo mầm chia rẽ.”
Công an địa phương tiếp tục ngăn chặn các nhóm Phật giáo Hòa Hảo chưa được chính quyền công nhận tiến hành tổ chức ngày giỗ Giáo chủ Hòa Hảo Huỳnh Phú Sổ. Trong các ngày lễ Phật giáo vào tháng Năm và tháng Tám, công an Đà Nẵng chặn đường vào hai chùa Giác Minh và An Cư và đe dọa các Phật tử. Cả hai chùa đều có liên hệ với Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất không được chính quyền công nhận.
Vào tháng Giêng, mục sư Tin lành Nguyễn Trung Tôn bị bắt không rõ lý do. Ba nhà vận động cho dòng đạo Công giáo Hà Mòn người Thượng – Blei, Phơi và Đinh Pset – bị bắt vào tháng Ba. Hai nhà vận động Hòa Hảo, Nguyễn Văn Lía và Trần Hoài Ân, bị bắt vào tháng Tư và tháng Bảy. Cũng trong tháng Tư, mục sư Tin lành Nguyễn Công Chính bị bắt và truy tố về tội “phá hoại chính sách đại đoàn kết dân tộc.” Ít nhất 15 tín đồ Công giáo có liên hệ với Dòng Chúa cứu thế ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó có hai blogger Lê Văn Sơn và Tạ Phong Tần bị bắt trong vòng tháng Bảy, tháng Tám và tháng Chín.
Vào tháng Bảy, nhà vận động tôn giáo và dân chủ nổi tiếng, Linh mục Nguyễn Văn Lý, bị buộc trở lại nhà tù sau gần 16 tháng chữa bệnh/quản chế tại gia. Cha Lý bị bại liệt một phần thân thể do di chứng của các cơn đột quỵ cũ trong trại giam, và tình trạng này tiếp tục gây quan ngại nghiêm trọng về sức khỏe của ông.
Hệ thống Tư pháp
Tin tức về nạn bạo hành của công an, bao gồm cả việc tra tấn và đánh đập đến chết, tiếp tục xuất hiện ở khắp các vùng miền. Chỉ tính riêng 10 tháng đầu năm 2011, ít nhất đã có 13 người chết trong khi bị công an giam giữ.
Những can phạm chính trị và tôn giáo, hay thuộc các vụ án bị coi là nhạy cảm thường bị tra tấn trong khi thẩm vấn, bị biệt giam trước khi xử án và không được gặp người thân hay cố vấn pháp lý. Các tòa án ở Việt Nam vẫn bị đặt dưới sự khống chế chặt chẽ của chính phủ và đảng Cộng sản Việt Nam, thiếu tính độc lập và vô tư. Các nhà bất đồng chính kiến về chính trị và tôn giáo thường bị xử mà không được trợ giúp pháp lý trong các phiên toà không đảm bảo tính công bằng theo tiêu chuẩn quốc tế. Các luật sư nhận bào chữa cho các vụ án chính trị nhạy cảm bị đe dọa, sách nhiễu, khai trừ (khỏi Luật sư đoàn) và bị bỏ tù.
Pháp luật Việt Nam tiếp tục trao quyền “quản chế hành chính” tùy tiện không cần qua xét xử. Theo Pháp lệnh số 44 (năm 2002) và Nghị định số 76 (2003), các nhà bất đồng chính kiến ôn hòa và những người bị coi là phần tử có khả năng gây tổn hại tới nền an ninh quốc gia hay trật tự công cộng có thể bị cưỡng ép đưa vào các cơ sở chữa bệnh tâm thần, quản chế tại gia hoặc quản chế trong các trung tâm “chữa bệnh” và “giáo dục” do chính quyền điều hành.
Những người nghiện ma túy có thể bị đưa vào các trung tâm cai nghiện tập trung của chính quyền, nơi họ bị cưỡng ép tham gia “lao động trị liệu,” đơn thuốc chính của phương pháp cai nghiện ma túy ở Việt Nam. Tính đến đầu năm 2011, trên toàn quốc có 123 trung tâm đang quản chế khoảng 40,000 người, trong đó có những trẻ vị thành niên mới 12 tuổi. Việc quản chế những người này không phải qua một trình tự pháp lý thích hợp hay chịu sự giám sát pháp lý dưới bất kỳ hình thức nào, và thường kéo dài đến bốn năm. Nếu vi phạm các nội quy của trung tâm – trong đó có quy định về lao động – học viên sẽ bị đánh bằng dùi cui, chích điện bằng dùi cui điện, và bị giam trong các phòng kỷ luật với khẩu phần ăn uống bị cắt giảm. Các cựu học viên cai nghiện cho biết họ từng bị ép buộc làm việc trong dây chuyền chế biến hạt điều và các việc nông nghiệp khác, trong đó có trồng khoai tây và cà-phê; các việc về xây dựng; may mặc và các ngành nghề chế biến khác như gia công mây tre đan. Theo luật Việt Nam, các công ty khai thác sản phẩm từ các trung tâm này được miễn thuế. Một số sản phẩm là kết quả của quá trình lao động cưỡng ép nói trên đã tìm được đường vào dây chuyền cung tiêu của các công ty xuất khẩu cung cấp hàng ra các thị trường ngoài nước, trong đó có Hoa Kỳ và châu Âu.
Các Đối tác Quốc tế Chủ chốt
Mối quan hệ phức tạp với Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong chính sách đối nội và đối ngoại của Việt Nam. Về đối nội, ngày càng có nhiều lời phê phán trên tinh thần dân tộc từ phía các nhà vận động và một số sĩ quan quân đội đã hưu trí về phản ứng yếu ớt của chính quyền trước những hành vi mà đông đảo người dân Việt Nam cho là biểu hiện hung hăng của Trung Quốc đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa đang trong vòng tranh chấp. Trong năm 2011, chính quyền đã phải nỗ lực dập tắt tiếng nói đồng thanh phản đối Trung Quốc đang ngày càng trở nên công khai và rõ ràng này.
Về đối ngoại, chính quyền đã cố gắng tăng cường hợp tác với Hoa Kỳ, Ấn Độ, Nhật Bản và các nước ASEAN láng giềng để tạo đối trọng với ảnh hưởng của Trung Quốc.
Dù Nhật Bản có vị thế thuận lợi trong vai trò nhà tài trợ song phương lớn nhất của Việt Nam, quốc gia này vẫn tiếp tục không đưa ra những nhận xét công khai về thành tích nhân quyền đang xuống dốc của Việt Nam.
Quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ tiếp tục phát triển theo hướng xích lại gần nhau hơn. Vào tháng Chín, Việt Nam đã khai trương phòng lãnh sự mới ở New York, và phòng lãnh sự Hoa Kỳ ở Thành phố Hồ Chí Minh được mở rộng với việc khai trương một Trung tâm Hoa Kỳ được khai trương. Hoa Kỳ và Việt Nam cũng đang tham gia đàm phán để cùng với một số quốc gia khác gia nhập Đối tác Xuyên Thái Bình Dương, một hiệp định thương mại tự do đa phương.
Vào tháng Giêng và tháng Năm, các chuyên gia độc lập của Liên Hiệp Quốc tới Việt Nam trong năm 2010 đã công bố các nhận định của mình. Đặc sứ của Liên Hiệp Quốc về nhân quyền và tình trạng đói nghèo đưa ra một bản báo cáo nhìn chung là tích cực, nhưng khuyến nghị chính phủ Việt Nam cần thông qua và thực hiện các hiệp ước quan trọng về nhân quyền, trong đó có Hiệp ước chống Tra tấn và các Hành vi Đối xử Độc ác, Vô nhân tính hay Nhục hình. Đặc sứ của Liên Hiệp Quốc về các vấn đề dân tộc thiểu số công bố một bản báo cáo có tính phê phán cao hơn, ghi nhận một số tiến bộ, nhưng nêu rõ những quan ngại về nguy cơ xâm phạm quyền tự do tôn giáo và “các vi phạm nghiêm trọng về quyền công dân.” Đặc sứ cũng nhận xét thẳng thắn rằng những có những cản trở trong chuyến công tác của bà gây “hạn chế khả năng tiếp cận những góc nhìn khác ngoài những người đồng tình với quan điểm chính thống của Chính phủ.”
***
Trung Quốc
Tương phản với tốc độ thay đổi nhanh chóng về kinh tế - xã hội và hiện đại hóa, Trung Quốc vẫn là một quốc gia độc đảng độc quyền, áp đặt sự kiểm soát chặt chẽ nhằm khống chế các quyền tự do ngôn luận, lập hội và tôn giáo; công khai ngăn cấm tự do báo chí và tư pháp độc lập; tùy tiện cản trở và đàn áp các tổ chức và cá nhân bảo vệ nhân quyền, thường với các biện pháp ngoài vòng pháp luật.
Chính quyền cũng kiểm duyệt mạng internet; duy trì chính sách áp bức nghiệt ngã ở các vùng dân tộc thiểu số như Tây Tạng, Tân Cương và Nội Mông; làm ngơ một cách có hệ thống những vụ việc lạm dụng quyền lực nhân danh “ổn định xã hội” – chỉ trừ một vài trường hợp ngoại lệ hiếm hoi; và bác bỏ các lời phê bình về thành tích nhân quyền trong nước và quốc tế, gọi đó là các âm mưu gây mất ổn định và áp đặt các “giá trị phương Tây” ở Trung Quốc. Quyền lực của bộ máy an ninh – lực lượng dị ứng với những cải cách tư pháp và tự do hóa – dường như càng ngày càng tăng lên kể từ sau Thế vận hội Bắc Kinh 2008. Hiện nay, các chi phí “duy trì ổn định xã hội” của Trung Quốc đã lớn hơn ngân sách quốc phòng của quốc gia này.
Trong khi đó, người dân Trung Quốc đang ngày càng có ý thức hơn về quyền của mình và dám lên tiếng chất vấn chính quyền về các vấn đề dân sinh, cưỡng chiếm đất đai, nhà ở, tình trạng lạm dụng quyền hành của các quan chức tham nhũng, kỳ thị và bất bình đẳng về kinh tế. Theo các thống kê chính thức và của các học giả, ước tính có khoảng 250 đến 500 cuộc biểu tình mỗi ngày, với số người tham gia từ mười người đến hàng vạn người. Những người sử dụng internet và giới truyền thông ủng hộ cải cách đang mạnh dạn thúc đẩy mở rộng biên giới kiểm duyệt, bất chấp những rủi ro, bằng cách kêu gọi đề cao pháp quyền và minh bạch, phát giác những sai phạm của quan chức chính quyền và kêu gọi cải cách.
Dù không có tư cách pháp nhân chắc chắn và luôn bị chính quyền theo dõi, các nhóm xã hội dân sự tiếp tục nỗ lực phát triển hoạt động, và càng ngày càng kết nối tốt hơn với các tổ chức phi chính phủ quốc tế. Một mạng lưới gồm một số nhỏ các nhà vận động nhiệt thành tiếp tục phát hiện và tố cáo các sai phạm, góp phần vào phong trào duy quyền (weiquan - bảo vệ quyền) dù bị đàn áp một cách có hệ thống, từ bị công an theo dõi đến bị câu lưu, bắt giữ, bị buộc phải biến mất, và bị tra tấn.
Những người bảo vệ Nhân quyền
Vào tháng Hai năm 2011, lo lắng vì phong trào dân chủ Mùa Xuân Ả-rập và cuộc chuyển giao quyền lực ở Trung Quốc dự kiến sẽ diễn ra vào tháng Mười năm 2012, chính quyền phát động đợt đàn áp lớn nhất trong thập niên vừa qua nhằm vào các luật sư, các nhà vận động và những người phê phán chính phủ về nhân quyền. Chính quyền cũng xiết chặt kiểm duyệt báo chí và internet, theo dõi hoạt động của các nhà bất đồng chính kiến và những người chỉ trích chính phủ, hạn chế các hoạt động của họ và thực hiện một động thái chưa từng có là đồng loạt vây bắt hơn 30 người chỉ trích chính quyền trực ngôn nhất và làm họ “mất tích” trong hàng tuần.
Vụ bắt nghệ sĩ đương đại đồng thời là nhà phê phán chính phủ trực ngôn Ngải Vị Vị vào ngày mồng 3 tháng Tư và giam giữ ông tại một địa điểm bí mật không cho tiếp xúc với luật sư đã gây phản ứng mạnh mẽ trên toàn thế giới, dẫn đến việc ông được thả vào ngày 22 tháng Sáu với một khoản tiền thế chân. Ngày mồng 1 tháng Mười Một, cơ quan quản lý thuế thông báo rằng ông phải trả hai triệu tư đô la Mỹ tiền thiếu thuế và tiền phạt đối với doanh nghiệp do vợ ông đứng tên. Đa số các nhà vận động khác cuối cùng cũng được thả, nhưng buộc phải mềm tiếng hơn vì sợ bị thêm các đòn trả thù. Một số luật sư bị bắt giữ trong năm 2011, trong đó có Lưu Sĩ Huy, kể lại là đã bị thẩm vấn, tra tấn, đe dọa và chỉ được thả sau khi chịu ký vào bản “thú tội” và cam kết không sử dụng Twitter, không nói chuyện với báo chí, các nhóm nhân quyền hay các nhà ngoại giao nước ngoài về chuyện bị bắt giữ.
Chính quyền tiếp tục áp đặt chế độ quản chế tại gia vô thời hạn đối với những người chỉ trích chính phủ. Bà Lưu Hà, vợ ông Lưu Hiểu Ba, người được giải Nobel Hòa bình đang phải ngồi tù, bị mất tích từ tháng Chạp năm 2010 và có tin bà đang bị quản chế tại gia để ngăn không cho bà vận động cho chồng mình. Vào tháng Hai năm 2011, bà phát biểu trong một cuộc trao đổi ngắn trên mạng internet rằng bà và gia đình hiện đang như “những con tin” và bà cảm thấy “khổ sở.” Bà được tới thăm ông Lưu Hiểu Ba một lần một tháng, nếu ban quản lý trại giam cho phép.
Trong năm 2011, Trần Quang Thành, một nhà vận động pháp lý khiếm thị được thả khỏi trại giam từ tháng Chín năm 2010, vẫn bị quản chế tại gia. Các nhân viên an ninh tấn công ông Trần và vợ ông vào tháng Hai, sau khi ông công bố các đoạn băng ghi lại tình trạng bị quản chế của gia đình mình. Nhà vận động nổi tiếng Hồ Giai, người vừa thi hành xong bản án ba năm rưỡi và được thả vào tháng Sáu, hiện đang bị quản chế tại gia ở thủ đô Bắc Kinh, cùng với vợ Tăng Kim Yến, cũng là một nhà hoạt động, và con gái họ. Có những quan ngại nghiêm trọng về số phận của luật sư Cao Trí Thịnh (Gao Zhisheng), người bị chính quyền “hô biến” vào tháng Chín năm 2009, rồi thoáng xuất hiện vào tháng Ba năm 2010 với những thông báo về việc mình bị tra tấn liên tục và dã man, sau đó lại mất tích kể từ tháng Tư năm đó.
Vào ngày 12 tháng Sáu năm 2011, bất chấp tình trạng môi trường nhân quyền ở Trung Quốc ngày một xấu đi, chính quyền nước này vẫn tuyên bố đã hoàn thành “mọi chỉ tiêu nhiệm vụ” trong Kế hoạch Hành động Quốc gia về Nhân quyền (2009-2010).
Cải cách pháp lý
Trong khi ý thức pháp luật của người dân ngày một nâng cao, thái độ thù địch công khai của chính quyền đối với sự độc lập thực sự về tư pháp đã thụi ngược vào những cải cách pháp lý và đánh bại mọi nỗ lực nhằm hạn chế quyền lực của Đảng Cộng sản bao trùm lên cơ chế và bộ máy tư pháp.
Công an khống chế hệ thống tư pháp hình sự, vốn dựa chủ yếu vào lời thú tội của các bị can. Hệ thống tòa án yếu kém và việc quyền của bị cáo bị hạn chế chặt chẽ đồng nghĩa với việc những lời nhận tội do bị tra tấn vẫn hết sức phổ biến và việc xử án bất công vẫn thường xuyên xảy ra. Vào tháng Tám năm 2011, trong một nỗ lực nhằm giảm bớt số vụ án oan và cải thiện năng lực tư pháp, chính quyền đã công bố các quy định mới nhằm loại bỏ các chứng cứ thu được bằng các biện pháp bất hợp pháp và tăng cường quyền tố tụng của bị cáo trong dự thảo sửa đổi Bộ Luật Tố tụng Hình sự. Có nhiều khả năng dự thảo này sẽ được thông qua trong tháng Ba năm 2012.
Tuy nhiên, dự thảo sửa đổi cũng đưa ra một điều khoản gây lo ngại là việc “cưỡng ép mất tích” sẽ được hợp pháp hóa trên thực tế, khi cho phép công an giam giữ bí mật các nghi can trong thời hạn lên tới sáu tháng tại một địa điểm tùy chọn trong các “vụ án an ninh quốc gia, khủng bố và tham nhũng nghiêm trọng.” Biện pháp này sẽ làm tăng cao nguy cơ các nghi can bị tra tấn, cũng như trở thành căn cứ biện minh cho việc “làm mất tích” các nhà vận động và bất đồng chính kiến trong tương lai. Nếu biện pháp này được thông qua – dù đang bị chỉ trích gay gắt từ phía các nhà vận động, luật sư bênh vực nhân quyền, và một bộ phận của giới tư pháp – sẽ đưa Trung Quốc chệch một bước khá xa khỏi lập trường trước đây của nước này là tiệm tiến đến các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị tư pháp, ví dụ như Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị mà quốc gia này đã ký vào năm 1997 nhưng chưa phê chuẩn.
Tính trong năm 2011, Trung Quốc tiếp tục dẫn đầu thế giới về số vụ tử hình. Con số chính xác vẫn còn là một bí mật quốc gia, nhưng theo ước tính dao động trong khoảng từ 5,000 đến 8,000 một năm.
Tự do Ngôn luận
Trong năm 2011, chính quyền tiếp tục vi phạm các điều luật trong nước và quốc tế về bảo đảm tự do báo chí và ngôn luận khi cản trở các blogger, nhà báo và ước tính khoảng hơn 500 triệu người sử dụng mạng internet. Chính quyền yêu cầu các công ty cung cấp dịch vụ tìm kiếm internet và báo chí nhà nước kiểm duyệt các vấn đề bị chính thức cho là “nhạy cảm,” ngăn cản đường truy cập tới các trang mạng nước ngoài, kể cả Facebook, Twitter, và YouTube. Tuy nhiên, sự phát triển của các mạng xã hội trực tuyến ở Trung Quốc, nhất là mạng Vi Bác (Weibo) của tập đoàn Tân Lãng (Sina) với hơn 200 triệu người sử dụng, đã tạo một môi trường mới cho các công dân bày tỏ ý kiến và thách thức sự hạn chế của chính quyền đối với tự do ngôn luận, bất chấp sự giám sát chặt chẽ của các nhà kiểm duyệt Trung Quốc.
Ngày 30 tháng Giêng, mối lo về những cuộc biểu tình chống chính quyền ở Ai Cập dẫn đến việc từ khóa “Ai Cập” bị loại khỏi phạm vi tìm kiếm trên mạng internet. Ngày 20 tháng Hai, những lời đồn trên mạng internet về một cuộc “Cách mạng hoa Lài” ở Trung Quốc khiến từ khóa “hoa lài” cũng bị cấm. Vào tháng Tám, một làn sóng các lời bình trên mạng phê phán phản ứng của chính phủ trong vụ tai nạn tàu cao tốc ở Ôn Châu (Wenzhou) ngày 23 tháng Bảy khiến chính quyền phải ra cảnh báo về các hình phạt mới, kể cả việc khóa truy cập microblog, đối với các blogger lan truyền “tin tức thất thiệt hoặc gây hiểu lầm.”
Các điều luật không rõ ràng về “kích động lật đổ” và “làm lộ bí mật quốc gia” đã được vận dụng để bỏ tù ít nhất 34 nhà báo Trung Quốc. Trong số những người bị giam giữ có Tề Sùng Hoài (Qi Chonghuai), ban đầu bị kết án bốn năm tù vào tháng Tám năm 2008 về tội “vòi vĩnh và tống tiền” sau khi ông công bố các vụ tham nhũng của quan chức chính quyền tỉnh quê mình ở Sơn Đông. Vào tháng Sáu năm nay, bản án dành cho ông bị tăng thêm tám năm nữa khi cũng chính tòa án đã xử lại thêm cho ông tội mới là vòi tiền và “tham ô.”
Các quy định về kiểm duyệt tiếp tục là nguy cơ đe dọa các nhà báo dám đưa tin ngoài khuôn khổ định hướng của chính quyền. Vào tháng Năm, biên tập Tống Chí Tiêu (Song Zhibiao) của tờ nhật báo Đô thị Nam phương (Nam Phương Đô Thị Báo - Southern Metropolis Daily) bị kỷ luật giáng chức vì đã phê phán các nỗ lực khắc phục hậu quả trận động đất Tứ Xuyên năm 2008 của chính phủ. Vào tháng Sáu, chính quyền dọa sẽ cho vào sổ đen những nhà báo bị cho là đã đưa tin “xuyên tạc” về sự cố an toàn thực phẩm. Trong tháng Bảy, tờ Thời báo Kinh tế Trung Quốc (China Economic Times) giải tán ban điều tra, một động thái rõ ràng do bị áp lực của chính quyền sau những bản tin gai góc của tờ báo về những thủ đoạn bất lương của quan chức.
Nạn hành hung nhà báo đưa tin về các vấn đề “nhạy cảm” tiếp tục là một vấn đề nhức nhối trong năm 2011. Vào ngày mồng 1 tháng Sáu, công an Bắc Kinh mặc thường phục đã tấn công và đả thương hai phóng viên của tờ Thời báo Bắc Kinh (Beijing Times) khi họ từ chối xóa các bức hình đã chụp tại hiện trường một vụ đâm người. Sau đó hai sĩ quan trong vụ này đã bị đình chỉ công tác. Vào ngày 19 tháng Chín, Lý Tường (Li Xiang), phóng viên Đài Truyền hình Lạc Dương thuộc tỉnh Hà Nam bị đâm chết trong một vụ mà dư luận rộng rãi đoán là đòn trả đũa vì ông đã phanh phui một vụ tai tiếng về an toàn thực phẩm ở địa phương. Công an đã bắt hai nghi can và khẳng định rằng động cơ của kẻ sát nhân là cướp của.
Vào ngày 27 tháng Hai, tại địa điểm diễn ra một vụ, theo lời đồn đại là biểu tình chống chính quyền ở Bắc Kinh, công an đã cố tình tấn công các phóng viên nước ngoài bằng vũ lực. Một phóng viên quay phim ở hiện trường đã phải đi điều trị y tế vì bị nhiều vết bầm dập nghiêm trọng và nguy cơ nội thương sau khi bị nhiều người, được cho là công an mặc thường phục, liên tục đấm đá vào mặt. Công an mặc đồng phục đã trấn áp, bắt giữ và cản trở hơn một chục nhà báo nước ngoài khác tại hiện trường.
Chính quyền và cơ quan an ninh đã ngăn cản Liên hoan Phim Đồng tính Bắc Kinh, không cho chiếu ở khu Tây Thành (Xicheng District). Nhiều chương trình của Liên hoan phim lưỡng niên này phải tổ chức kín đáo ở các địa điểm bán công khai.
Tự do Tôn giáo
Chính quyền Trung Quốc giới hạn các hoạt động tôn giáo trong khuôn khổ đền chùa, tu viện, nhà thờ và nhà thờ Hồi giáo được đăng ký chính thức, dù trong Hiến pháp có nội dung đảm bảo tự do tôn giáo. Các tổ chức tôn giáo phải cung cấp số liệu – bao gồm sổ sách tài chính, các hoạt động và thông tin nhân sự - để chính quyền kiểm tra thường kỳ. Chính quyền cũng xét duyệt hồ sơ các khóa tu và các ấn phẩm tôn giáo, và phê chuẩn mọi việc bổ nhiệm các chức sắc. Các nhà thờ Tin Lành “tại gia” và các tổ chức tâm linh không được đăng ký khác bị coi là bất hợp pháp và các thành viên của họ lúc nào cũng có thể bị phạt hành chính, thậm chí truy tố hình sự. Pháp Luân Công và một số nhóm khác bị dán mác “tà đạo” và các thành viên của họ phải đối mặt với nguy cơ bị đe dọa, sách nhiễu và bắt bớ.
Trong tháng Tư, chính quyền gây sức ép buộc chủ bất động sản, nơi có Thủ Vọng Đường (Shouwang) – một “nhà thờ tại gia” với khoảng 1.000 tín đồ, thu hồi và không cho nhà thờ thuê tiếp diện tích cũ, trong khuôn viên một nhà hàng ở Bắc Kinh. Liên tiếp trong ít nhất là năm tuần, vào các ngày Chủ nhật của tháng Tư và tháng Năm, giáo hội Thủ Vọng tổ chức các buổi lễ tại các địa điểm ngoài trời, khiến công an để ý và dẫn tới hậu quả hơn 100 thành viên bị tạm giữ.
Chính quyền tiếp tục kiểm soát chặt chẽ hoạt động tôn giáo ở các vùng dân tộc thiểu số, lấy lý do “an ninh.” Xin xem các mục riêng về Tây Tạng và Tân Cương dưới đây.
Y tế
Ngày mồng 2 tháng Tám, chính quyền tuyên bố đóng cửa 583 nhà máy tái chế pin, do tình trạng nhiễm độc chì lan rộng. Tuy nhiên, chính quyền không công nhận và giải quyết thỏa đáng hậu quả, cụ thể là không điều trị cho các nạn nhân là trẻ em bị nhiễm độc chì và sách nhiễu những ông bố bà mẹ muốn đi kiện, như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã phát hiện trong một phúc trình vào tháng Sáu năm 2011 về tình trạng nhiễm độc chì ở các tỉnh Hà Nam, Vân Nam, Thiểm Tây và Hồ Nam.
Những người bị nhiễm HIV/AIDS vẫn bị đối xử kỳ thị. Vào tháng Chín, một bệnh nhân nữ bị bỏng đã bị ba bệnh viện ở Quảng Đông từ chối điều trị vì nhiễm HIV dương tính. Ngày mồng 8 tháng Chín, một giáo viên bị nhiễm HIV đã khởi kiện chính quyền tỉnh Quý Châu sa thải vô cớ sau khi ông bị từ chối tuyển dụng vào ngày mồng 3 tháng Tư vì tình trạng HIV dương tính.
Quyền của người khuyết tật
Chính quyền Trung Quốc không bảo đảm cho người khuyết tật được hưởng đầy đủ các quyền của mình, mặc dù đã phê chuẩn Hiệp ước về Quyền của người Khuyết tật (CRDP) và sắp đến thời điểm cơ quan kiểm soát hiệp ước này kiểm tra thường kỳ tại Trung Quốc.
Trong tháng Chín, một nhóm giáo viên dạy bán thời gian là người khuyết tật yêu cầu Bộ Giáo dục Trung Quốc bãi bỏ quy định áp dụng ở hai mươi tỉnh và thành phố không tuyển dụng giáo viên bị khuyết tật cơ thể vào các vị trí dạy toàn thời gian. Ngày mồng 7 tháng Chín, chính quyền tỉnh Hà Nam đã giải cứu 30 người mắc bệnh tâm thần bị bắt cóc và bán vào làm lao động như nô lệ trong các nhà máy gạch bất hợp pháp ở tỉnh này. Vụ việc làm dấy lên những nghi ngờ về quyết tâm của chính quyền trong việc ngăn chặn và giải quyết dứt điểm những tình trạng lạm dụng kiểu đó, vì trong năm 2007 ở tỉnh Thiểm Tây đã xảy ra một vụ tương tự.
Ngày mồng 10 tháng Tám, chính quyền Trung Quốc trưng cầu góp ý của dân chúng về dự thảo luật sức khỏe tâm thần – một dự luật được mong đợi đã lâu. Các chuyên gia pháp luật trong nước đã cảnh báo rằng dự thảo có những điều khoản tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các quyền của người bị bệnh tâm thần, như bắt buộc vào các cơ sở điều trị tập trung, cưỡng ép chữa bệnh và bị tước năng lực pháp lý.
Quyền của người lao động và người nhập cư
Thiếu sự đại diện công đoàn đúng nghĩa vẫn là một trở ngại trong việc cải thiện hệ thống tiền lương và điều kiện làm việc của người lao động trong năm 2011. Chính quyền cấm việc thành lập các công đoàn độc lập, nên Tổng Liên đoàn Lao động Toàn quốc (Trung Hoa Toàn Quốc Tổng Công Hội - ACFTU) chính thức vẫn là đại diện pháp lý duy nhất của mọi người lao động ở Trung Quốc. Tình trạng thiếu hụt lao động thường xuyên do dao động nhân khẩu – thống kê chính thức cho thấy tổng số việc làm nhiều hơn số lượng công nhân đến 5 phần trăm trong ba tháng đầu năm 2011 – là nguyên nhân khiến đôi khi có những thông tin về tăng lương và cải thiện chế độ phụ cấp cho một số người lao động.
Trong tháng Giêng, một đợt khảo sát chính thức về lao động nhập cư cho thấy chính sách hộ khẩu vẫn là nguyên nhân khiến người nhập cư bị phân biệt đối xử một cách có hệ thống. Những người trả lời khảo sát cho biết chế độ hộ khẩu, một chính sách đã được chính quyền nhiều lần cam kết sẽ hủy bỏ, là thủ phạm gây ra những bất công, giới hạn khả năng tiếp cận các dịch vụ nhà ở, y tế và giáo dục. Trong tháng Tám năm 2011, chính quyền thành phố Bắc Kinh ra lệnh đóng cửa 24 trường tư thục hoạt động chui, chủ yếu phục vụ trẻ em nhập cư. Đa số các em học sinh sau đó đều tìm được nơi học mới, dù ước tính khoảng từ 10 đến 20 phần trăm các em phải xa cha mẹ và bị trả về quê, nơi đăng ký hộ khẩu thường trú, vì cha mẹ các em không tìm ra được trường học thích hợp và vừa túi tiền ở Bắc Kinh.
Quyền của phụ nữ
Quyền sinh sản của phụ nữ vẫn bị hạn chế nghiêm ngặt trong năm 2011, với các quy định về kế hoạch hóa gia đình của Trung Quốc. Các biện pháp như kiểm soát hành chính, phạt tiền, và buộc nạo thai, dù có lúc thất thường, vẫn tiếp tục được áp dụng nhằm vào phụ nữ nông thôn, kể cả khi họ đã di cư lên thành phố hay các khu chế xuất công nghiệp, và ngày càng được tăng cường ở các khu vực dân tộc thiểu số như Tây Tạng và Tân Cương. Những chính sách này đã góp phần tạo ra sự mất cân bằng giới tính ngày càng cao (theo điều tra dân số năm 2010 là 118.08 nam so với 100 nữ), dẫn đến hậu quả tiếp theo là nạn buôn người và mãi dâm.
Người lao động tình dục, với số lượng khoảng từ bốn đến mười triệu người, vẫn là một bộ phận chịu rủi ro đặc biệt trong xã hội do chính sách cứng rắn của chính phủ và các phong trào bài trừ mãi dâm thường xuyên được phát động.
Dù thừa nhận rằng tình trạng bạo lực gia đình, phân biệt trong tuyển dụng và thái độ kỳ thị xã hội vẫn là các vấn đề nhức nhối và phổ biến, chính quyền vẫn tiếp tục cản trở sự phát triển của các nhóm vận động vì quyền lợi phụ nữ độc lập, và ngăn cản các vụ kiện vì lợi ích công. Một cách giải thích mới về Luật Hôn nhân do Tòa án Nhân dân Tối cao đưa ra vào tháng Tám năm 2011 có thể sẽ làm tăng mức chênh lệch giàu nghèo giữa hai giới, bằng tuyên bố rằng khi ly hôn, tài sản chung sau kết hôn sẽ thuộc hoàn toàn về người đứng tên vay tiền mua nhà và đăng ký là chủ sở hữu nhà, mà trong đa số các trường hợp đều là người chồng.
Nhận con nuôi bất hợp pháp và buôn bán trẻ em
Ngày 16 tháng Tám, chính quyền Trung Quốc tuyên bố sẽ thắt chặt các quy định để ngăn ngừa tình trạng nhận con nuôi bất hợp pháp và buôn bán trẻ em. Các Quy định đã Sửa đổi, Bổ sung về Đăng ký Nhận Con nuôi dành cho Công dân Trung Quốc dự kiến sẽ được ban hành vào cuối năm 2011, với điều khoản thắt chặt nguồn nhận con nuôi là các cô nhi viện, chứ không còn là các bệnh viện hay các tổ chức khác như trước đây. Việc thay đổi quy định pháp lý nói trên được cân nhắc sau khi có những phát giác vào tháng Năm năm 2011 về việc các nhân viên một trạm kế hoạch hóa gia đình của chính phủ ở Hồ Nam, trong khoảng thời gian từ năm 2002 đến năm 2005, đã bắt cóc và bán đi ít nhất là 15 trẻ em cho các đôi vợ chồng ở Hoa Kỳ và Hà Lan với giá ba ngàn đô mỗi em. Kết quả điều tra tiếp theo của công an xác định là không có việc buôn bán trẻ em phi pháp, bất chấp các lời khai của chính những ông bố bà mẹ khẳng định rằng con họ đã bị bắt cóc và sau đó bị bán ra nước ngoài.
Xu hướng tình dục và căn cước giới tính
Trong năm 1997, chính quyền bãi bỏ việc hình sự hóa hành vi đồng tính luyến ái, và tới năm 2001 chấm dứt việc coi đồng tính luyến ái là một căn bệnh tâm lý. Tuy nhiên, công an đôi khi vẫn bố ráp các địa điểm gặp gỡ được ưa chuộng của người đồng tính với hành động mà các nhà hoạt động tả lại là cố ý sách nhiễu. Quan hệ đồng giới không được pháp luật công nhận, những người có quan hệ đồng tính bị từ chối quyền nhận con nuôi, và không có điều luật chống những sự kỳ thị dựa vào xu hướng tình dục. Vào ngày mồng 4 tháng Tư năm 2011, công an Thượng Hải vây ráp Q Bar, một địa điểm nổi tiếng của người đồng tính, với lý do có thông tin quán này đang tổ chức “trình diễn kích dục.” Công an bắt giữ hơn 60 người, gồm cả khách hàng và người làm của quán, dù sau đó tất cả đều được thả trong ngày. Những sự ủng hộ công khai và lớn tiếng nhằm chống lại những định kiến của xã hội và chính quyền đối với những người đồng tính nam, đồng tính nữ, quan hệ lưỡng tính và chuyển đổi giới tính (LGBT) ngày càng phổ biến. Ngày mồng 5 tháng Bảy, một người dẫn chương trình của Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc phê phán những lời bình luận có tính kỳ thị trên mạng của một nữ diễn viên Trung Quốc nổi tiếng và kêu gọi tôn trọng cộng đồng những người LGBT.
Tây Tạng
Tình hình ở Khu Tự trị Tây Tạng (TAR) và các khu giáp Tây Tạng gồm Thanh Hải, Tứ Xuyên, Cam Túc và Vân Nam vẫn tiếp tục căng thẳng trong năm 2011, sau đợt đàn áp quy mô lớn đối với các cuộc biểu tình của dân chúng diễn ra tại nhiều nơi trên khu cao nguyên này vào năm 2008. Các lực lượng an ninh Trung Quốc tiếp tục duy trì sự hiện diện đông đảo và chính quyền vẫn khống chế chặt chẽ việc đi lại ở vùng Tây Tạng, nhất là đối với các nhà báo và người nước ngoài. Những người Tây Tạng bị nghi ngờ có bất đồng với các chính sách nhà nước về chính trị, tôn giáo, văn hóa hay kinh tế đều bị đưa vào vòng ngắm với tội danh “ly khai.”
Chính quyền tiếp tục xây dựng một vùng “nông thôn mới xã hội chủ nghĩa” bằng cách di dời và tái định cư tới 80% dân vùng TAR, kể cả những người sinh sống bằng nghề chăn thả gia súc và du canh du cư.
Chính quyền Trung Quốc không tỏ một dấu hiệu nào cho thấy họ sẽ nhượng bộ nguyện vọng của người dân Tây Tạng muốn được quyền tự quyết cao hơn, dù chỉ trong khuôn khổ chật hẹp của luật tự trị dành cho các khu vực thiểu số. Chính quyền đã từ chối gặp gỡ và đàm phán với vị lãnh đạo mới được bầu của cộng đồng Tây Tạng lưu vong, Lobsang Sangay, và cảnh báo rằng họ sẽ trực tiếp chỉ định Đạt-lại Lạt-ma kế tiếp.
Trong tháng Tám, chính quyền Tứ Xuyên đã xử ba nhà sư Tây Tạng thuộc tu viện Kirti về hành vi giúp một nhà sư khác tự thiêu để phản đối chính quyền vào tháng Ba với những mức án tù rất nặng. Tính đến giữa tháng Mười Một, đã có thêm mười nhà sư và một ni sư nữa đã tự thiêu, tất cả đều bày tỏ nỗi tuyệt vọng về tình trạng thiếu tự do tôn giáo.
Tân Cương
Vụ bạo loạn ở Ô Lỗ Mộc Tề (Urumqi) vào tháng Bảy năm 2009 – là vụ xung đột sắc tộc đẫm máu nhất trong lịch sử hiện đại gần đây của Trung Quốc – vẫn phủ chiếc bóng ám ảnh lên mọi diễn biến tại Khu Tự trị Duy Ngô Nhĩ (Uighur) Tân Cương. Chính phủ vẫn chưa công bố tình trạng của hàng trăm người bị bắt sau vụ bạo loạn, cũng như chưa tiến hành điều tra các cáo buộc nghiêm trọng về tra tấn và ngược đãi những người bị bắt do những người tị nạn và người thân của những người bị bắt đang sống ở nước ngoài đưa ra. Một số ít các phiên tòa xử công khai những nghi can gây bạo loạn cho thấy có đầy rẫy những vấn đề về quyền được đại diện pháp lý, chủ ý chính trị hóa quá lộ liễu của cơ quan tố tụng, và không thông báo lịch mở phiên xử và tổ chức phiên tòa thực sự công khai như luật định.
Trong năm 2011 đã có một vài vụ bạo lực xảy ra ở khu vực này, tuy chưa rõ thủ phạm. Vào ngày 18 tháng Bảy, chính quyền tuyên bố đã tiêu diệt 14 kẻ khủng bố là người Duy Ngô Nhĩ sau khi họ tấn công chiếm một đồn công an ở Hòa Điền (Hetian) và bắt giữ một số con tin. Trong các ngày 30 và 31 tháng Bảy, hàng loạt vụ tấn công bằng dao và bom xảy ra ở Khách Thập (Kashgar). Trong cả hai vụ nói trên, chính quyền đều đổ lỗi cho những người Hồi giáo cực đoan. Tới giữa tháng Tám, chính quyền phát động một chiến dịch hai tháng “tấn công mạnh” nhằm “tiêu diệt một số nhóm khủng bố bạo lực và bảo đảm ổn định trong vùng.”
Dưới vỏ bọc chống khủng bố và chống ly khai, chính quyền cũng duy trì một hệ thống phân biệt đối xử sắc tộc rộng khắp, nhằm vào những người Duy Ngô Nhĩ và các nhóm thiểu số khác, song song với chính sách quản lý xiết chặt về tôn giáo và văn hóa, cùng với các cuộc bắt bớ vì những lý do chính trị.
Đại hội Lao động toàn quốc lần đầu tiên được tổ chức ở Tân Cương vào năm 2010, đã thông qua các biện pháp kinh tế với mục đích tăng thu nhập, nhưng lại có thể gạt các nhóm dân tộc thiểu số ra ngoài lề hơn nữa. Tính đến cuối năm 2011, 80 phần trăm các khu dân cư truyền thống trong thành phố Khách Thập cổ kính của người Duy Ngô Nhĩ sẽ bị giải tỏa. Nhiều cư dân người Duy Ngô Nhĩ đã bị cưỡng chế khỏi nơi ở cũ và tái định cư để lấy đất xây những khu đô thị mới, chắc sẽ có thành phần cư dân mới đa số là người Hán.
Hồng Kông
Việc cơ quan xuất nhập cảnh Hồng Kông từ chối không cho một số nhân vật đã chỉ trích chính quyền Trung Quốc về vấn đề nhân quyền được nhập cảnh năm 2011 đã dấy lên những quan ngại rằng quyền tự quyết của đặc khu này đang bị xói mòn. Các mối quan ngại về quyền lực của cảnh sát vẫn tiếp tục tăng lên sau khi có những quy định chặt chẽ đối với sinh viên và báo chí được đưa ra trong chuyến thăm Hồng Kông của một vị lãnh đạo nhà nước Trung Quốc vào tháng Chín năm 2011.
Vị thế của người lao động nhập cư ở Hồng Kông được cải thiện khi một tòa án ra phán quyết vào tháng Chín rằng các quy định hạn chế người lao động nhập cư nội địa không được đòi quyền lưu trú là vi hiến. Tuy nhiên, chính quyền Hồng Kông lại đề xuất rằng phán quyết nói trên phải qua sự phúc quyết của Bắc Kinh, làm xói mòn thêm quyền tự trị tư pháp của đặc khu này.
Các nhân tố quốc tế quan trọng
Dù đã bỏ phiếu thuận ủng hộ Hội đồng Bảo an ra nghị quyết đưa Libya ra Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) vào tháng Hai, chính quyền Trung Quốc tiếp tục phớt lờ hoặc cản trở các định chế và tổ chức nhân quyền quốc tế. Trong tháng Sáu, bất chấp sự phản đối mạnh mẽ, Trung Quốc đã tổ chức đón tiếp tổng thống Sudan Omar al-Bashir - một nhân vật đã bị Tòa án Hình sự Quốc tế truy nã với các tội danh: tội phạm chiến tranh, chống nhân loại và diệt chủng. Năm 2011, Trung Quốc đã gia tăng áp lực mạnh mẽ buộc chính quyền các nước Trung Á và Đông Nam Á cưỡng ép người Duy Ngô Nhĩ tị nạn phải hồi hương, khiến có ít nhất 20 người bị trục xuất. Vào tháng Mười, chính quyền Trung Quốc tác động buộc chính phủ Nam Phi từ chối cấp thị thực cho Đạt-lại Lạt-ma khi ông muốn tới dự lễ sinh nhật của Tổng Giám mục Desmond Tutu. Trong cùng tháng đó, Trung Quốc cùng với Nga dùng quyền phủ quyết bỏ phiếu chống hiếm hoi khiến Hội đồng Bảo an không ban hành được nghị quyết lên án những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng tại Syria.
Dù hàng chục quốc gia đã tới tham dự lễ trao giải Nobel Hòa bình năm 2010 để vinh danh nhà vận động Lưu Hiểu Ba, còn quá ít các quốc gia trong số đó tham gia hữu hiệu vào các hoạt động vận động cho nhân quyền ở Trung Quốc trong năm 2011. Dù Hoa Kỳ đã nhấn mạnh về các vấn đề nhân quyền trong chuyến thăm chính thức cấp nhà nước của Hồ Cẩm Đào tới Washington vào tháng Giêng, thông điệp đó – cũng như sự chú ý của các quốc gia khác – đã bị chìm nghỉm kể từ khi phong trào Mùa Xuân Ả-rập khởi lên, khiến chính quyền Trung Quốc có điều kiện dễ dàng hơn để dập tắt tiếng nói của các nhà bất đồng chính kiến. Rất ít quốc gia hiện còn duy trì tiếng nói công khai kêu gọi trả tự do cho ông Lưu và những nhà bất đồng chính kiến khác.
Có lẽ để thể hiện tác động của phong trào dân chúng đang ngày một lan rộng nhằm phản đối các dự án đầu tư lạm dụng của Trung Quốc, trong tháng Chín chính quyền Miến Điện đã bất ngờ công bố quyết định dừng dự án đập Myitsone đang gây nhiều tranh cãi, có nguồn vốn chủ yếu do Trung Quốc tài trợ. Tại Zambia, các hãng khai khoáng do Trung Quốc điều hành tuyên bố tăng lương đột ngột cho công nhân, sau khi có kết quả bầu cử của Mặt trận Ái quốc đối lập, từng vận động đảm bảo mức lương tối thiểu trong chương trình hành động của mình.
Trong cuộc nói chuyện với báo Người Việt hôm 21 tháng 1 năm 2012, ông cho biết một số chi tiết về chuyện này.
Ông phổ biến trên Facebook cái “Quyết định” của phường Yên Hòa, quận Cầu Giấy Hà Nội, ép “giáo dục” ông ở địa phương từ ngày 13 tháng 1, 2012 đến 13 tháng 7, 2012. Ðồng thời ông cũng cho phổ biến luôn trên Facebook cái “Giấy mời” ngày 18 tháng 1, 2012 đi tới phường để nhận cái “quyết định” nói trên. “Giấy mời” chỉ đề “đại diện” để nhận cho ông thay vì chỉ đích danh người phải tới để nhận là ông.
“Giấy mời” của công an phường Yên Hòa đòi LS Lê Quốc Quân đi “làm việc” ngày 11 tháng 1, 2012 nhưng ông từ chối.
Buổi sáng ngày 20 tháng 1 năm 2012, LS Lê Quốc Quân, LS Nguyễn Văn Ðài và Bác Sĩ Phạm Hồng Sơn, 3 người đấu tranh vận động dân chủ hóa Việt Nam, đã gặp phái đoàn 4 nghị sĩ Mỹ ở khách sạn Metropole, Hà Nội, để vận động nhân quyền cho đất nước. Luật Sư Ðài thì bị lôi tới phường để thẩm vấn suốt 3 tiếng đồng hồ trong khi LS Quân thì nhận những tờ giấy liên quan tới “giáo dục” ông.
Quyết định thì có hiệu lực từ ngày 13 tháng 1 nhưng “giấy mời” đi nhận quyết định thì lại đề ngày 18 tháng 1, theo lời LS Quân thì “Tôi không nhận theo lệnh gọi nên nó ra như vậy”. Thêm nữa, ông cho biết “Quyết định có trước, còn giấy mời đó là để đi công bố cho toàn bộ tổ dân phố, ai cũng được nhận”. Ông nói thêm là “Quyết định có trước nhưng bọn họ ngâm, đi đấu tố trước và mãi đến ngày 19 tháng 1 tức là sau khi đi đấu tố mà tôi không tham dự thì mới đưa đến nhà”.
LS Lê Quốc Quân.
Khi được hỏi “Giáo dục tại xã, phường là gì, khác như kiểu đưa đi luôn như bà Bùi Minh Hằng?” Ông nói “Cái này chỉ là thông báo cho gia đình và cho tổ trưởng tổ dân phố để thường xuyên qua lại nhà tôi, khuyên nhủ, bảo ban và nếu đi đâu quá 10 ngày là phải báo cáo phường.”
Theo ông, “6 tháng có thể là bước đầu, sau đó có thể phải đi 2 năm như chị Bùi Thị Minh Hằng”.
Buổi tối ngày 10 tháng 1 năm 2012, công an phường Yên Hòa đã gửi “Giấy mời” ông đi “làm việc”. Trên cái giấy mời này không cho biết lý do đích xác gì cả mà chỉ để “làm việc”. Luật Sư Lê Quốc Quân đã viết trên đó mấy chữ: “Tôi Lê Quốc Quân nhận giấy này nhưng không đi. Tôi thấy nhà nước quấy nhiễu và làm phiền tôi rất nhiều. Tôi phản đối và bất hợp tác toàn diện với chính quyền.”
Hồi tháng 3 năm ngoái, ông nộp đơn ứng cử đại biểu Quốc Hội thì lá đơn bị lờ đi trong khi cá nhân ông bị lôi ra phường đấu tố. Năm 2007, ông bị bắt giam 3 tháng rồi thả mà không có lý do chính thức nào, sau khi ông tham dự một khóa huấn luyện về xã hội dân sự ở Hoa Kỳ của tổ chức NED.
Từ đó trở đi, ông sống trong sự khủng bố thường xuyên của nhà cầm quyền CSVN.
Ông bị tước giấy phép hành nghề luật sư nhưng mở một văn phòng dịch vụ tư vấn cho giới đầu tư ngoại quốc thì bị phá, bao vây cô lập.
Ông đã bị bắt giam ít ngày hồi đầu tháng 4, 2011 khi đến tòa án Hà Nội xem xử Tiến Sĩ Cù Huy Hà Vũ.
Trong năm 2011, chính quyền truy tố ít nhất 33 nhà vận động ôn hòa và xử họ với mức án gộp chung lên tới 185 năm tù, cộng thêm thời gian quản chế tổng cộng là 75 năm. Trong số những người bị kết án vì vận động ôn hòa có thể kể đến Ts. Cù Huy Hà Vũ, một nhà hoạt động pháp lý nổi tiếng; Phùng Lâm, Vi Đức Hồi, Nguyễn Bá Đăng, Phạm Minh Hoàng, Lư Văn Bảy, và Hồ Thị Bích Khương, tất cả đều là những người ủng hộ dân chủ và viết blog về nhân quyền được nhiều người biết đến. Chính quyền cũng bắt giữ ít nhất 27 nhà vận động nhân quyền khác, hiện vẫn chưa kết thúc quá trình điều tra/xét xử. Có ít nhất hai người viết blog – Nguyễn Văn Hải (bút danh Điếu Cày) và Phan Thanh Hải (bút danh Anhbasg) –bị giam giữ không xét xử từ năm 2010.
“Tình hình nhân quyền ở Việt Nam rất tồi và đang tiếp tục xấu đi, với một chuỗi liên tục các vụ bắt bớ những người chẳng làm gì ngoài việc thực thi các quyền của mình,” ông Phil Robertson, phó Giám đốc phụ trách châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phát biểu. “Các nhà tài trợ phát triển cho Việt Nam cần công khai bày tỏ sự ủng hộ hết lòng đối với những nhà vận động dũng cảm của Việt Nam và yêu cầu thả ngay lập tức những người đã bị tùy tiện bắt giữ và bỏ tù.”
Trong Phúc trình Toàn cầu 2012, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đánh giá tiến bộ về nhân quyền trong năm qua ở hơn 90 quốc gia, bao gồm cả phong trào nổi dậy của dân chúng thế giới Ả-rập mà trước đó ít người hình dung được. Xét mức độ bạo lực đã được huy động để đối phó với “Mùa xuân Ả-rập,” cộng đồng quốc tế có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hình thành những nền dân chủ biết tôn trọng quyền của người dân tại khu vực này, theo nhận định của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nêu ra trong phúc trình.
Ở Việt Nam, hầu hết người bị tạm giam và tù nhân chính trị đều bị cáo buộc với các điều luật có nội dung mơ hồ trong bộ luật hình sự Việt Nam, có hiệu lực hình sự hóa những hành vi bất đồng chính kiến ôn hòa. Những tội danh được vận dụng gồm có “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân” (điều 79); “phá hoại chính sách đoàn kết” (điều 87); “tuyên truyền chống nhà nước” (điều 88); và “lợi dụng tự do dân chủ” nhằm “xâm phạm lợi ích của Nhà nước” (điều 258).
“Chính quyền Việt Nam không thừa nhận việc đã bỏ tù người dân chỉ vì họ thể hiện quan điểm chính trị khác biệt, nhưng lại không ngần ngại vận dụng các điều luật hà khắc để vùi dập những người bất đồng quan điểm chính trị,” ông Robertson nói. “Nếu chính quyền Việt Nam muốn thể hiện sự tôn trọng pháp trị, họ cần thực hiện đúng những cam kết nhân quyền quốc tế, bằng cách hủy bỏ những điều luật đó và chấm dứt đối xử với những nhà vận động ôn hòa như tội phạm hình sự.”
Tình hình tự do tôn giáo cũng không khá hơn mấy, khi thành viên của các tổ chức tôn giáo độc lập vẫn bị công an sách nhiễu, đe dọa và bắt bớ. Các chi phái không được công nhận của đạo Cao Đài, Phật giáo Hòa Hảo, các nhà thờ tại gia đạo Tin Lành và dòng Mennonite, và Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất (GHPGVNTN) bị chính quyền đặt trong vòng ngắm. Công an ngăn cản việc tổ chức tập thể các sự kiện tôn giáo, đe dọa và bắt giữ những người đến dự, và quản chế những người lãnh đạo các tổ chức tôn giáo nói trên tại gia. Ngay cả những tổ chức tôn giáo đã đăng ký, như các nhà thờ dòng Chúa Cứu thế ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh vẫn liên tục bị sách nhiễu, trong đó có một lần Nhà thờ Thái Hà tại Hà Nội bị côn đồ tấn công.
Trong tháng Tư, tám nhà vận động đạo Tin Lành người Thượng bị xét xử với các bản án từ 8 đến 12 năm tù, vì bị cho là đã phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc. Vào tháng Bảy, một linh mục Công giáo bị ốm nặng, Nguyễn Văn Lý, bị buộc trở lại nhà giam sau 16 tháng quản chế tại ngoại để chữa bệnh, giữa tiếng phản đối của giới ngoại giao và các nhà vận động.
Trong tháng Mười Một, hai nhà vận động Pháp Luân Công Vũ Đức Trung và Lê Văn Thành bị xét xử với mức án lần lượt là ba năm và hai năm tù giam vì đã phát thanh các tin tức về Pháp Luân Công sang Trung Quốc. Vào tháng Chạp, Tòa án Nhân dân tỉnh An Giang xử hai nhà hoạt động tôn giáo Nguyễn Văn Lía và Trần Hoài Ân với mức án lần lượt là năm năm và ba năm tù giam chỉ vì họ đã vận động ôn hòa cho Phật giáo Hòa Hảo. Cũng trong tháng Chạp, mục sư Tin lành Nguyễn Trung Tôn bị kết án hai năm tù giam vì đã viết về các hành động đàn án tôn giáo của chính quyền. Trong năm 2011, công an cũng bắt thêm ít nhất mười chín nhà vận động Công giáo và hai nhà vận động Tin Lành khác.
“Chính quyền Việt Nam muốn tách biệt tín ngưỡng khỏi mọi hoạt động vận động xã hội, nhưng tự do tôn giáo cũng bao gồm tự do nói, viết và biểu tình về các vấn đề liên quan tới niềm tin, đạo đức và quyền tín ngưỡng,” ông Robertson nói. “Trước những vi phạm tự do tôn giáo liên tiếp như vậy, Hoa Kỳ cần tái xác định Việt Nam là một ‘quốc gia cần quan tâm đặc biệt’ (CPC), và vận động các quốc gia khác gây sức ép về vấn đề này với giới lãnh đạo Hà Nội.”
Pháp luật Việt Nam cho phép tùy tiện “quản chế hành chính” không cần xét xử. Theo Pháp lệnh 44 (năm 2002) và Nghị định 76 (năm 2003), những người bất đồng chính kiến ôn hòa và mọi người khác, nếu bị coi là có nguy cơ gây hại tới trật tự công cộng hoặc an ninh quốc gia, có thể bị cưỡng chế đưa và các cơ sở chữa bệnh tâm thần, quản chế tại gia, hoặc quản chế tập trung trong các trung tâm “giáo dục” và “cải tạo” của nhà nước. Những người sử dụng ma túy có thể bị quản chế tới bốn năm trong các trung tâm cai nghiện do chính phủ quản lý, nơi họ được điều trị rất ít nhưng lại là đối tượng bị đánh đập, tra tấn, cưỡng ép lao động (dưới vỏ bọc “lao động trị liệu”), và biệt giam.
Những cựu trại viên từng qua các trung tâm cai nghiện cho biết họ từng bị ép buộc làm việc trong dây chuyền chế biến hạt điều và các việc nông nghiệp khác, rồi các công việc may mặc và các ngành nghề sản xuất khác như gia công mây tre đan.Theo luật Việt Nam, các công ty khai thác sản phẩm từ các trung tâm này được miễn thuế. Một số sản phẩm là kết quả của quá trình lao động cưỡng ép nói trên đã tìm được đường vào dây chuyền cung tiêu của các công ty xuất khẩu cung cấp hàng ra các thị trường ngoài nước, trong đó có Hoa Kỳ và châu Âu.
Theo một bản đánh giá vào đầu năm 2011, trên toàn quốc có 123 trung tâm cai nghiện đang quản chế 40,000 người trong đó có cả trẻ em mới 12 tuổi. Trong tháng Mười Một, Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội ra quyết định cho công an đưa một nhà vận động quyền lợi đất đai, Bùi Thị Minh Hằng, vào một cơ sở giáo dục để quản chế trong 24 tháng.
“Không một người nào đáng bị cưỡng ép lao động và nhục mạ trong bất kỳ tình huống nào, chưa nói đến dưới danh nghĩa ‘điều trị’ hay ‘giáo dục’”, ông Robertson nói. “Việt Nam cần ngay lập tức phóng thích những người bị quản chế, đóng cửa các trung tâm đày đọa này, và hủy bỏ các pháp lệnh và nghị định cho phép quản chế hành chính.”
HRW gửi danlambao
Để đọc chương riêng về Việt Nam trong bản Báo cáo Toàn cầu 2012 của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, xin truy cập: http://www.hrw.org/node/104318
Để xem các báo cáo khác của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền về Việt Nam, xin truy cập:
http://www.hrw.org/asia/
Muốn có thêm thông tin, xin liên lạc:
Ở Bangkok, Phil Robertson (tiếng Anh, tiếng Thái): +66-85-060-8406; hay robertp@hrw.org
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét