Trần Ngọc Cư dịch
Trong khi có nhiều cảnh bảo
cho biết chiến lược ‘xoay trục’ (pivot) của Mỹ có thể nảy sinh nhiều
căng thẳng nghiêm trọng hơn nữa, một chiến lược hoà hoãn hơn đang trở
nên thịnh hành, đó là ‘tái quân bình’ (rebalance). Nhưng nó cũng có thể
làm cho tình hình tồi tệ hơn nhiều
Vào đầu tháng Chín, trong khi [cựu Tổng thống Mỹ] Bill
Clinton gây ấn tượng mạnh mẽ trước đám đông tại Đại hội Đảng Dân chủ ở
thành phố Charlotte, thì vợ ông đang đối diện với một cử tọa nhỏ bé hơn
và thiếu nhiệt tình hơn tại Bắc Kinh. Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ đã đến
Trung Quốc với những lời lẽ xoa dịu và kêu gọi hợp tác. Tìm cách làm nhẹ
bớt dư luận về một cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung đang leo thang, Bà Clinton
nói tại một hội nghị các đảo quốc nhỏ nơi bà dừng chân trên đường đi đến
Bắc Kinh rằng “…dẫu sao, Thái Bình Dương cũng đủ lớn cho tất cả chúng
ta”.
Các quan chức nước chủ nhà [Trung Quốc], không tin vào
những gì bà nói. Washington phải “chấm dứt vai trò thọc gậy bánh xe”,
khuấy động căng thẳng giữa Trung Quốc và các nước láng giềng, một bài
viết của Thông tấn xã Nhà nước lên tiếng khuyến cáo. Mặc dù cuộc đón
tiếp chính thức dành cho bà có phần hữu hảo hơn trước, nhưng bà Bộ
trưởng Ngoại giao không đạt được một tiến bộ rõ rệt nào trên một loạt
vấn đề nổi bật, gồm cả cuộc nội chiến tại Syria và chương trình vũ khí
hạt nhân của Iran.
Chuyến đi Bắc Kinh của Bà Clinton là dấu hiệu tiêu
biểu cho một sự thay đổi lần thứ ba trong những nỗ lực đang được xúc
tiến của chính quyền Obama nhằm soạn ra một chiến lược Trung Quốc bền
vững. Vào thời điểm chuyến thăm viếng đầu tiên của bà tháng Giêng 2009,
Bộ trưởng Clinton đã đề nghị một dạng thức “tái khởi động” (a re-set),
tương tự như đường lối bà tìm kiếm với Nga. Từ đây về sau, lúc bấy giờ
bà tuyên bố, Mỹ sẽ không để cho những bất đồng về nhân quyền cản trở nỗ
lực hợp tác để giải quyết các vấn đề bức thiết khác, như thay đổi khí
hậu và khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Có lẽ vì giải thích hành vi này của
Mỹ như một dấu hiệu của sự yếu đuối, Bắc Kinh đã đáp lại những đề nghị
này bằng một đường lối cứng rắn trong các ứng xử với Mỹ cũng như với các
nước láng giềng châu Á. Xu thế này biểu hiện rõ nét nhất tại biển Đông
Trung Hoa và biển Nam Trung Hoa/biển Đông Việt Nam, nơi mà Trung Quốc
tìm cách tăng cường các đòi hỏi chủ quyền nhằm kiểm soát các đảo và tài
nguyên thiên nhiên.
Điều đáng khâm phục là, cuối cùng Chính quyền Obama đã
có phản ứng tương xứng. Bắt đầu năm 2010 chính quyền này đã thay đổi
đường lối và bắt đầu đưa ra những tuyên bố được quảng bá rầm rộ và có
những cử chỉ để nhấn mạnh việc Mỹ vẫn tiếp tục những cam kết của mình
đối với châu Á. Điều làm cho Bắc Kinh rất bực bội là, Mỹ đã xâm lo vào
những cuộc tranh chấp lãnh hải đang xảy ra – bằng cách nhắc nhở lại mối
quan tâm của Mỹ trong việc đảm bảo tự do thông thương và đưa ra đề nghị
đóng một vai trò trung gian hòa giải. Các quan chức cũng công bố rằng Mỹ
sẽ, theo từ ngữ của Bộ trưởng Clinton, “xoay trục” chiến lược hướng về
châu Á, tăng cường sự hiện diện quân sự nơi đây ngay cả khi Mỹ cắt giảm
chi phí quốc phòng tổng quát. Điểm cao tiêu biểu của tiến trình xoay
trục này diễn ra vào tháng Mười một 2011, khi Tổng thống Obama đến thăm
khu vực châu Á-Thái Bình Dương, dừng lại ở Australia để công bố việc sắp
triển khai một lực lượng nhỏ Lính thủy đánh bộ Mỹ.
Tuy vậy, trong những tháng gần đây, Washington đã tế
nhị đổi chiều và hướng về một lập trường hòa hoãn hơn. Giữa lúc một số
nhà quan sát tình hình Trung Quốc cảnh báo rằng chiến lược “xoay trục”
đã làm sâu sắc thêm sự ngờ vực lẫn nhau và có thể khởi động vòng xoáy
gia tăng sự cạnh tranh giữa hai nước, Chính quyền Obama đã tìm cách hạ
giọng và trấn an Bắc Kinh về các ý định của mình. Luận điệu cứng rắn,
hiếu chiến đã được thay thế bằng một loại ngôn ngữ nhạt nhẽo của ngành
kế toán. Thay vì nói “xoay trục” nhanh chóng hướng về châu Á, các người
phát ngôn chính phủ bây giờ lại mô tả việc làm của mình là “tái quân
bình” hồ sơ chiến lược của Mỹ. Thật vậy, trong những tháng gần đây, từ
“xoay trục” hình như đã được loại ra ngoài từ vựng chính thức của Chính
quyền Obama.
Mặc dù thoạt đầu Mỹ đã tìm cách động viên các đồng
minh châu Á, nhưng hiện nay Washington cố tình tạo một khoảng cách giữa
mình với các nước này, nhắc nhở họ rằng Mỹ không đứng về phe nào trong
việc giải quyết sau cùng các tranh chấp lãnh hải giữa họ với Trung Quốc.
Một trường hợp nổi bật điển hình là, Chính quyền Obama đã nhiều lần
không chịu trả lời minh bạch câu hỏi, liệu Mỹ sẽ đến cứu viện
Philippines trong trường hợp có một cuộc tấn công nhắm vào quân đội Phi
trong biển Đông hay không?
Liền sau khi Ngoại trưởng Clinton rời Trung Quốc, Bộ
trưởng Quốc phòng Leon Panetta cũng thực hiện một chuyến công du sang
Bắc Kinh vào tháng Chín. Cũng giống như bà bộ trưởng, mục đích của
Panetta là thuyết phục các quan chức nước chủ nhà rằng, theo từ ngữ của
một bài báo đầy hoài nghi đăng trên Nhân dân Nhật báo,
“chiến lược ‘tái quân bình’ tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương không
nhắm vào việc chống Trung Quốc”. Để chứng minh điều này, vị Bộ trưởng
Quốc phòng Mỹ lần đầu tiên đã mời Hải quân Trung Quốc gửi một chiến hạm
tham dự một cuộc thao diễn đa quốc gia sắp tới. Bằng một lối phát biểu
chắc chắn làm cho các bộ ngoại giao khắp châu Á phải chau mày, Panetta
tuyên bố rằng Mỹ muốn thấy Trung Quốc “nới rộng vai trò của mình trong
Thái Bình Dương”.
Sự thay đổi mới nhất trong chiến lược Mỹ là thiếu chín
chắn và có thể phản tác dụng. Như cuộc tiếp đón dành cho Bộ trưởng
Clinton đã cho thấy, các lãnh đạo của Trung Quốc không mấy hứng thú vì
được ve vuốt. Nếu họ tin lời kêu gọi hợp tác lần này của Washington là
thành thật, họ cũng có khả năng coi đó là dấu hiệu suy yếu tạm thời của
Mỹ. Trong tình hình này, Bắc Kinh có đủ mọi khích lệ để chơi mạnh tay
hơn nữa, bằng cách đòi hỏi Mỹ phải có biện pháp cụ thể để chứng tỏ thiện
chí của mình và làm giảm bớt những căng thẳng mà Trung Quốc cho là Mỹ
có phần trách nhiệm.
Mối nguy ở đây chắc hẳn rõ ràng: khi tìm cách xoa dịu
Bắc Kinh, Chính quyền Mỹ có nguy cơ hủy hoại nhiều thành quả đã đạt
được. Các quốc gia châu Á khác dù không muốn bị cuốn hút vào một cuộc
chiến tranh lạnh, nhưng họ cũng rất lo sợ bị bỏ rơi, tự mình đối đầu với
một Trung Quốc ngày càng hùng mạnh. Chủ điểm của chiến lược “xoay trục”
là để trấn an các nước này rằng, mặc dù đang gặp nhiều khó khăn, Mỹ sẽ
không tháo chạy và phó mặc họ cho định mệnh. Nói chung, mặc dù nhiều nhà
quan sát thời cuộc trong khu vực hoan nghênh các dấu hiệu cam kết gần
đây của Mỹ, nhưng họ không tin rằng Mỹ có đủ ý chí và ngân sách để thể
hiện sự cam kết của mình. Những cắt giảm ngân sách quốc phòng sắp đến và
những dấu hiệu cho thấy rằng, sau vài tháng lên giọng cứng rắn,
Wahington đã sẵn sàng có lập trường hòa hoãn với Trung Quốc, chỉ có thể
gia tăng những mối hoài nghi này.
Khi
Trung Quốc trở nên ngày càng lớn mạnh, các nước khác sẽ phải ra sức
nhiều hơn nữa để duy trì cán cân quân bình lực lượng nhằm bảo vệ lợi ích
của mình và đóng góp cho việc gìn giữ hòa bình. Nếu đứng chung lại, Mỹ
và các nước bạn cũng như đồng minh của Mỹ có thừa phương tiện để duy trì
một thế quân bình lực lượng như vậy. Nhưng nếu muốn các nước khác làm
tròn nghĩa vụ của mình, Washington cần phải có lập trường cứng rắn trong
cách ứng xử với Bắc Kinh. Thậm chí quan trọng hơn nữa, Mỹ cần phải thực
hiện những đầu tư tốn kém dài hạn vào các khả năng quân sự, những khả
năng sẽ cần đến để chống lại các khả năng quân sự của Trung Quốc. Khi
nói đến châu Á, Mỹ không có phương án lựa chọn là đứng sau mà lãnh đạo.
Aaron L. Friedberg, The Diplomat, ngày 9 tháng Mười 2012
Aaron
L. Friedberg là Giáo sư Chính trị học và Quốc tế Sự vụ tại Trường Công
vụ và Quốc tế Sự vụ Woodrow Wilson thuộc Đại học Princeton. Cuốn sách
mới nhất của ông, A Contest for Supremacy: China, America, and the Struggle for Mastery in Asia
(Một cuộc thi đua giành bá quyền: Trung Quốc, Mỹ, và cuộc tranh giành
quyền bá chủ tại châu Á) hiện nay đã xuất hiện dưới dạng bìa giấy. Bài
tiểu luận của ông “Bucking Beijing: An Alternative U.S. China Policy
(Chống lại Bắc Kinh: Một phương án khác của chính sách Mỹ đối với Trung
Quốc) đã xuất hiện trong số Foreign Affairs, tháng Chín/tháng Mười 2012. Từ 2003-2005, ông là Phó Trợ lý các Vấn đề An ninh Quốc gia tại Văn phòng Phó Tổng thống.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét